21 maart 2019

Yuval Noah Harrari Sapiens (zie ook leestips 176)

Ongeveer 2,5 miljoen jaar geleden is in Oost-Afrika uit de aapachtigen de homo sapiens gegroeid. Hij had grotere hersenen dan zijn voorlopers, liep rechtop, gebruikte werktuigen en smeedde sociale banden. Hij was een jager-verzamelaar en dat bleef hij tot zo’n 70.000 jaar geleden. Toen kwam met het vuur de cognitieve revolutie op gang omdat sapiens leerde koken, uitvindingen deed, taal gebruikte en tot samenwerking kwam met andere sapiens. Zo creëerde hij gemeenschappelijke mythen en dat was de belangrijkste eigenschap die hem van de dieren onderscheidde.

Aldus leefde sapiens lang en (waarschijnlijk) gelukkig tot hij zo’n 12.000 jaar geleden de agrarische revolutie op gang trok met de domesticatie van dieren, planten en zichzelf. Van een leven in symbiose met de natuur evolueerde sapiens langzaam naar een wezen dat hebzucht en vervreemding tot twee van zijn belangrijkste eigenschappen verhief. Ook werd zijn voeding eenzijdiger, ging hij samenwonen in steden, creëerde hij wereldrijken en bovenal imaginaire ordes, die een effectievere samenwerking mogelijk maakten. De uitvinding van het schrift gaf een enorme boost aan de uiteindelijke eenwording van de mens met overal gelijkaardige geopolitieke, economische, wetenschappelijke en rechtssystemen. 500 jaar geleden begon een derde revolutie: de wetenschappelijke. Vertrekkend vanuit zijn eigen onwetendheid en drang naar kennis en verovering ontdekte de mens nieuwe capaciteiten. Vooral wetenschap en industrie hielpen hem daarbij. En het was vooral Europa dat op dat vlak de kroon spande met een explosie aan productiviteit, die uitmondde in economische welvaart, vrije markt en het kapitalisme. Keerzijde daarvan is natuurlijk ongebreideld winstbejag, grootschalige armoede, en een almaar groeiende kloof tussen arm en rijk.

Leesgegroet had een hele kluif aan dit veelomvattende werk van Harari. Het werd dan ook als een tamelijk, zeer tot hoogst verhelderend en interessant boek betiteld. Het verrijkt niet alleen onze kennis over de mensheid, we leren ook heel wat over de steeds snellere evolutie van onze soort door de eeuwen heen. Dat die niet altijd in een positieve richting gaat, daar hadden sommigen het lastig mee. De mens mag dan al in staat geweest zijn tot grootschalige samenwerking via het creëren van gemeenschappelijke mythen en imaginaire ordes, hij was en is eveneens de dodelijkste soort op aarde. Zo worden het beste en het slechtste in de mens hier in perspectief naast elkaar geplaatst.

Dat een Leesgegroetavond niet altijd - eigenlijk meestal niet - in een voorspelbare orde verloopt, werd hier weer eens bewezen. Na uitweidingen over de - overigens zeer gewaardeerde - vlot leesbare stijl van de auteur en verschillende aspecten van de uiterst boeiende inhoud, kwamen we ook op zijpaden van de meditatie, yoga, mindfulness en andere persoonlijke kwesties terecht. Want natuurlijk is het niet alleen de bedoeling over plussen en minnen van het gelezen boek te praten, maar ook over elkaars interessante, lastige, nuttige en aangename kanten te leren.