4 juni 2020 (57)

Ingegeven door de coronacrisis (her)lazen we op aanraden van André De stad der blinden van José Saramago. Een meesterwerk op zich, en in coronatijd nog opvallender, want ook herkenbaar.  

In het boek wordt iedereen plots blind, van het ene moment op het andere. De eerste slachtoffers worden in quarantaine gestuurd in een oud ziekenhuis, waar ze voedselpakketten ontvangen, en verder niets. Van zelfstandig worden ze op slag afhankelijk. En iedereen gelijk voor de wet, en voor de wetteloosheid, want alle geldende normen en waarden verdwijnen als sneeuw voor de zon en vanaf dan is het ieder voor zich.

In dat ziekenhuis voltrekt zich een ware degeneratie van de mens: de hele boel vervuilt en om het eten en drinken wordt een felle strijd geleverd, en niet veel later mondt dat uit in gevechten, verkrachtingen en moorden.

Saramago beschrijft met uiterste precisie de overlevingsdrang, de angst en de ontreddering van de mens. Het is als het ware een gedachte-experiment over wat er met de mens kan gebeuren als die zonder waarschuwing in extreme omstandigheden terechtkomt.  Hij hanteert daarbij een heel bijzondere stijl. De ellenlange zinnen zonder interpunctie zijn niet altijd makkelijk te volgen, maar als je je hoofd en aandacht erbij houdt, ontdek je juweeltjes van zinnen en gedachtegangen. De personages hebben geen naam en worden daardoor nog meer elkaars gelijken, en dus vatbaar voor dezelfde degeneratie. De grens tussen goed en kwaad is uiterst dun, net zo dun als het laagje vernis op de beschaving. In Goede boeken (34) wordt deze roman in één zin omschreven als “het slechtste in de mens op de beste manier beschreven”, en terecht.

Voor veel Leesgegroeters was dit niet de eerste kennismaking met Saramago, of zelfs met De stad der blinden. In deze tijd van corona waren er natuurlijk vergelijkingen te trekken tussen het boek en onze eigen quasi-quarantaine, weliswaar met minder dreigende vooruitzichten en gebeurtenissen. Toch kwam ook de coronacrisis onverwacht en stortte die ons in een redelijk grimmige situatie, uiteraard niet zo extreem, maar als je De stad der blinden leest, kun je je voorstellen welke kant het uitgaat in zorgwekkender omstandigheden zoals bijvoorbeeld corona in combinatie met het uitvallen van internet. Om maar iets te noemen.

Dat onze eigen lockdown niet helemaal voorbij is, ondervonden we aan den lijve doordat we voor de tweede keer in videotaal met elkaar spraken, maar dat verliep opnieuw erg vlot, allemaal dankzij ons wereldwijde netwerk, dat dus nog altijd prima werkte.

Kortom, een exquis boek over een sinister onderwerp van een buitengewoon schrijver, gelezen in een uitzonderlijke periode.